خوشبختانه گزارش‌ها نشان می‌دهد بحران پیچیده و جنگ تحمیلی هرگز مانع از فعالیت مدارس و دانشگاه‌ها در سوریه نشده است. علی‌رغم ادامه بحران و جنگ و تبعات تلخ و مصیبت بار آن، مراکز علمی و کانون‌های آموزشی در این کشور، حتی یک روز وقفه و تعطیلی نداشته است.

15 هزار مدرسه و پذیرای 4 میلیون دانش‌آموز

در روز 22 شهریور مثل هر سال، 15 هزار مدرسه و پایگاه آموزشی در سوریه آغوش خود را جهت استقبال از 4 میلیون دانش‌آموز باز کرده تا به جهانیان بگوید که علی‌رغم  مشکلات و معضلات فراوان حیات علمی و آموزشی در این سرزمین ادامه دارد.

کشور سوریه تا قبل از آغاز بحران، از لحاظ علمی و آموزشی جایگاه ممتازی در سطح جهان عرب داشته است. کادر آموزشی آن نقش مؤثری در ارتقای آموزشی و تعلیم دانشگاهی در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس داشته است.

بر اساس آمارهای یونیسف تا قبل از بحران مارس 2011، 97 درصد کودکان سوریه راهی مدرسه می‌شدند ولی بحران و جنگ تحمیلی، آسیب‌های گوناگونی به زیر ساختارهای آموزش و پرورش و تعلیم دانشگاهی و مراکز حرفه‌ای وارد ساخته است.

بحران ویرانگر که از سوی دشمنان بر سوریه و ملتش تحمیل شده در ابعاد و سطوح مختلف و گوناگون فاجعه آفریده است.

از هر 5 مدرسه، یک مدرسه تخریب شده است/تخریب 5000 مدرسه

در بخش آموزش و فرهنگ،‌ کشور سوریه آسیب‌های عمیق دیده و بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان یونیسف از 5 مدرسه، یک مدرسه قابل بهره‌برداری نیست و در خلال چهار سال بحران و جنگ تحمیلی سوریه 5000 مدرسه و مرکز آموزشی از دست داده است.

بر اساس آمار سازمان یونیسف در سپتمابر 2015، از حدود 2.4 میلیون کودک سوری بخاطر ادامه بحران و وضعیت جنگی در سوریه، امسال 300 هزار کودک نتوانستند به مدرسه ملحق شوند.

خدمات آموزشی و آموزش عالی در سوریه هم اکنون با چالش‌ها و معضلات اساسی روبرو بوده و علی‌رغم تلاش‌های دولت برای رفع و مبارزه با آن، این چالش‌ها و مشکلات فشارهای گوناگونی وارد می‌کند، که در ادامه به شرح مشکلات می‌پردازیم:

1- جنگ و تنش خونین در کشور باعث ویرانی 5000 مدرسه شده، کمبود مدارس مشکلات عدیده‌ای به وجود آورده است.

2- تداوم بحران مشکلات اقتصادی و معیشتی بوجود آورده و این وضعیت تأثیرات گوناگونی روی اقتصاد خانواده و وضعیت دانش‌آموزان گذاشته است، گرانی و کمبود کالاهای فرهنگی و ابزارهای آموزشی و تعلیمی مشکلات عدیده‌ای در روند آموزشی و پرورشی و خدمات آن ایجاد کرده است.

3- مشکلات و تبعات ناشی از کمبود سوخت، معضلاتی در رفت و آمد دانش آموزان و مدیریت تدارکاتی مدارس به وجود آورده است کمبود گازوئیل و قطع طولانی برق، روند آموزش در مدارس با مشکل مواجه کرد به ویژه در فصل زمستان.

4- دولت سوریه طی چهار سال بحران در این تلاش بوده که در روند آموزش و ارائه خدمات در این زمینه، وقفه و تعطیلی رخ ندهد و سعی کرده حتی در مناطق خارج از کنترل دولت به دانش‌آموزان آن خدمات بدهد و برای معلمان حقوق ماهیانه بفرست.

5- دولت سوریه از آغاز آوارگی ملت فلسطین و پذیرفتن آوارگان آن سرزمین خدمات آموزشی ارائه داده و با همکاری سازمان آنروا (سازمان کمک به آوارگان فلسطینی ) توانسته به 60479 دانش‌آموز فلسطینی در قالب 118 مدرسه و دبیرستان خدمات رایگان ارائه دهد و آنها را مانند یک شهروند سوری در دانشگاه‌ها و مراکز علمی به طور رایگان ثبت‌نام کند.

بحران مستمر روی آوارگان فلسطینی آسیب‌های دشواری وارد کرده و کودکان آواره فلسطینی بزرگترین لطمات از این رهگذر متحمل شدند.

تا قبل از بحران در اردوگاه یرموک که در جنوب پایتخت سوریه واقع شده، ‌29 مدرسه و دبیرستان برای فلسطینیان آواره دایر بوده ولی اشغال این اردوگاه توسط تکفیری‌ها، فلسطینیان را از یک زندگی روزمره عادی محروم کرد و کودکان فلسطینی از حق آموزش و تربیت محروم ساخته است.

6- دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در سوریه طی سال‌های بحران حتی یک وقفه کوتاهی نداشته و علی‌رغم آسیب‌ها و زیان‌های وارده، این دانشگاه‌ها روند عادی آموزشی خود را ادامه می‌دهد.

دانشگاه دمشق و دانشگاه تشرین در لاذقیه در 4 سال اخیر پذیرای 40 هزار در دانشجوی آواره از استان‌های بحرانی بوده است.

گروه‌های تکفیری در حملات ناجوانمردانه خود به دانشگاه دمشق و حلب، ده‌ها دانشجو و کارمند دانشگاه را به شهادت رساندند. همچنین گروههای تروریستی تعدادی از استادان برجسته سوریه را به دلایل واهی ترور کردند.

مهاجرت برخی از استادان دانشگاه به دلایل متفاوت، مشکلاتی برای روند آموزش و سطح علمی و دانشگا‌های سوریه به وجود آورده است، آموزش عالی سوریه با جنگ و تحریم از سوی کشورهای غربی و عربی روبرو بوده و دیکته بورسیه‌های آموزش عالی میان دمشق و این کشورها قطع شده و در عوض دانشگاه‌های مسکو و تهران آغوش خود را برای پذیرایی استادان و دانشجویان سوریه گشوده‌اند.

7- آموزش و پرورش در سوریه هم اکنون با چالش‌ گوناگون شیوه آموزشی و اختلاف روشهای تربیتی و مواد درسی روبرو است. چهارگونه آموزش و تعلیم در سوریه در حال حاضر برقرار است.

الف: مناطق تحت کنترل دولت و ارتش سوریه، آموزش و پرورش روند عادی و سنتی خود را دارد و وزارت آموزش و پرورش و علی‌رغم کمبودها و مشکلات فراوان سعی دارد خدمات کاملی به دانش‌آموزان ارایه دهد.

دولت سوریه علی‌رغم مشکلات اقتصادی و مالی، بودجه آموزش و پرورش و آموزش دانشگاهی را کاهش نداده است.

ب: مناطق درگیری و کانون‌های تنش: ارایه خدمات آموزشی از سوی دولت سوریه به اینگونه مناطق بسیار دشوار است ولی دمشق اصرار به استمرار این خدمات دارد معارضه سیاسی و مسلم دولت انتقال معارضه سعی دارند دانش‌آموزان با شیوه‌های مختلفی تعلیم و تربیت بدهند.

جیش‌الاسلام و حرکه احرار الشام الاسلامیه با گشودن مراکز حفظ قرآن سعی دارد دانش‌آموزان را با افکار و آموزه‌های سلفی تربیت کند. اغلب گروه‌های مسلح سعی دارند دانش آموزان مناطق تحت سیطره خود را آموزش نظامی دهند و آنها را برای اجرای طرح‌های نظامی خود بسیج نمایند.

ج: مناطق تحت کنترل القاعده: استان الرقه و بخشی از استان‌های الحسکه و دیرالزور و حلب تحت کنترل داعش است، کل استان ادلب و بخشی از استان حلب در سیطره جبهه النصره (شاخه سوریه القاعده) است.

این گروه‌ها، دانش آموزان را در پایگاه‌های نظامی، آموزش می‌دهند بر اساس برخی از گزارش‌ها، داعش 7 پایگاه و جبهه النصره 5 پایگاه برای آموزش کودکان و نوجوانان برپا نموده و همراه با آموزش آموزه‌های سلفی هنرها و فنون رزمی به آنها آموزش می‌دهند.

د: مناطق تحت اداره خودگردان محلی کُردها: حزب اتحاد دموکراتیک پیرو مرجعیت ایدئولوژیکی حزب پ.ک.ک به رهبری عبدالله اوجلان با استفاده از ابزارهای نظامی و سیاسی و ایجاد ائتلاف‌ها با گروه‌های کُرد، عرب و مسیحی در شمال سوریه، سه کانتون اداره محلی برپا کرده است.

در این سه کانتون، کُردها سعی دارند زمینه‌ها را برای ایجاد حکومت خودگردان کامل و یا استقلال و پیوستن به اقلیم  کردستان عراق فراهم سازند.

این حزب طی چهار سال گذشته با استفاده از فرصت‌ها و ابزارهای مختلف با نشر و ترویج زبان، ادبیات و فرهنگ کُردی پرداخته و منظومه آموزش و پرورش عربی-کردی در سه کانتون خود برقرار کرده است.

در کانتون شمال استان الحسله با مرکزیت قامشلی، کانتون عین العرب در شمال شرق استان حلب و کانتون عفرین در شمال غربی استان حلب آموزش و پرورش و تبلیغات فرهنگی تحت سیطره حزب اتحاد دموکراتیک به رهبری صلاح مسلم می باشند.

تداوم جنگ و بحران می‌تواند آسیب‌های بیشتری به وضعیت آموزش و پرورش در سوریه وارد کند.